1. Γενικά Οι επαγγελματικές δραστηριότητες των Εκπαιδευτικών Ψυχολόγων διέπονται από τους νόμους του κράτους, τις εκάστοτε οδηγίες/εγκυκλίους της Γενικής Εισαγγελίας, τα Σχέδια Υπηρεσίας τους, καθώς επίσης και από Δεοντολογικό Κώδικα – σειρά από «κανόνες» βασισμένους σε ηθικές και επαγγελματικές αρχές και αξίες –, ο οποίος συντάσσεται από τα αρμόδια επαγγελματικά σώματα στην κάθε χώρα. Στην Κύπρο ισχύει ο Δεοντολογικός Κώδικας του Συνδέσμου Ψυχολόγων Κύπρου, καθώς και ο Μετα–Κώδικας Ηθικής της Ευρωπαϊκής Ομοσπονδίας Συλλόγων Ψυχολόγων (EFPA). Ο Δεοντολογικός Κώδικας καθοδηγεί τους ίδιους τους Ψυχολόγους, ώστε να επιλέγουν τις σωστές ή ηθικά επιθυμητές συμπεριφορές κατά την εξάσκηση του επαγγέλματος τους, αλλά και παρέχει τα ηθικά κριτήρια με βάση τα οποία μπορεί να κριθεί η συμπεριφορά τους από τρίτους.Βασική αρχή που πρέπει να διέπει το έργο των Εκπαιδευτικών Ψυχολόγων είναι ο σεβασμός προς τον άνθρωπο και η προστασία της αξιοπρέπειας και των δικαιωμάτων των ατόμων (πελάτες), με τα οποία διατηρούν επαγγελματική σχέση. Η εφαρμογή της αρχής αυτής διασφαλίζεται μέσω της ακόλουθης πρακτικής.
2. Δικαίωμα ενημέρωσης για την προσφορά ψυχολογικών υπηρεσιών και δικαίωμα πρόσβασης σ’ αυτές Κάθε άτομο το οποίο μετέχει του σχολικού συστήματος, κάθε μαθητής/μαθήτρια, γονιός και εκπαιδευτικός, δικαιούται να ενημερώνεται για την προσφορά Υπηρεσιών Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας στα σχολεία και να έχει άμεση και απρόσκοπτη πρόσβαση σ’ αυτές.
3. Συγκατάνευση για τη διενέργεια ψυχολογικής αξιολόγησης και παρέμβασης Νομικά, η υποχρέωση να ζητείται η συγκατάνευση των μαθητών/μαθητριών εξαρτάται από την ηλικία στην οποία ο νόμος θεωρεί ένα άτομο ως ενήλικο και ανεξάρτητο και από το επίπεδο νοητικής και κοινωνικής ανάπτυξης του/της μαθητή/μαθήτριας. Στην περίπτωση ανηλίκων ζητείται η συγκατάνευση των γονιών ή κηδεμόνων τους.
3.1. Μαθητές/Μαθήτριες Οι μαθητές/μαθήτριες έχουν δικαίωμα να αναζητήσουν για τον εαυτό τους ψυχολογική βοήθεια. Ανάλογα με την ηλικία τους, ειδοποιούνται οι γονείς ή οι κηδεμόνες τους το συντομότερο δυνατό. Παρά το γεγονός ότι πρωταρχικός πελάτης των Υπηρεσιών Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας είναι ο/η μαθητής/μαθήτρια, συνήθως αυτό/ής παραπέμπεται στον/στην Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο από τρίτους – τον/τους γονιούς, το σχολείο ή τις Ε.Ε.Ε.Α.Ε. Σε κάθε περίπτωση όμως, ο/η μαθητής/μαθήτριας θα πρέπει να πληροφορείται, με τρόπο που συνάδει με την ηλικία και την ικανότητα κατανόησης του, για την ταυτότητα/ιδιότητα του/της Εκπαιδευτικού/ής Ψυχολόγου, για τις κύριες πτυχές της επαγγελματικής σχέσης μαζί του/της, για το περιεχόμενο, τη διάρκεια ή και τη διακοπή παροχής υπηρεσιών. Δηλαδή, γιατί ζητήθηκαν οι υπηρεσίες του/της Ψυχολόγου, ποιοι θα λάβουν πληροφορίες, για ποιο σκοπό και κάτω από ποιους όρους. Πρέπει, επίσης, να καταβάλλεται προσπάθεια, ώστε να διασφαλίζεται η συνεργασία του και να γίνεται σαφές προς τον/την ίδιο ότι έχει το δικαίωμα να δεχτεί ή να διακόψει την παροχή ψυχολογικών υπηρεσιών προς το άτομό του/της.
3.2. Γονείς Όταν οι γονείς αποτείνονται στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας για βοήθεια στην αντιμετώπιση προβλημάτων των παιδιών τους, πρέπει να ενημερώνονται από τον/την Εκπαιδευτικό/ή Ψυχολόγο για την ανάγκη συγκατάνευσης του παιδιού τους (ανάλογα με την ηλικία του και την ικανότητα κατανόησής του) και διασφάλισης της εθελούσιας συνεργασίας του/της με τον/την Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο.
Ενημερώνονται, επίσης, οι γονείς ότι, εφόσον τα προβλήματα για τα οποία ζητούν βοήθεια σχετίζονται με τη σχολική μάθηση ή/και προσαρμογή, πιθανό είναι να αναζητηθεί η συνεργασία του/της Ψυχολόγου με τη σχολική κοινότητα για σκοπούς αξιολόγησης ή/και παρέμβασης.
Όταν τρίτοι (για παράδειγμα, το σχολείο ή άλλος φορέας, οργανισμός ή άτομο) ζητήσουν τη βοήθεια του/της Εκπαιδευτικού/ής Ψυχολόγου για κάποιο συγκεκριμένο παιδί, είναι απαραίτητο – εκτός από ορισμένες περιπτώσεις στις οποίες απειλείται άμεσα η ασφάλεια και η σωματική ακεραιότητα του παιδιού – ο/η Εκπαιδευτικός/ή Ψυχολόγος να βεβαιώνεται ότι ο/η γονιός έχει ενημερωθεί και έχει δώσει τη συγκατάθεση του/της για τη διενέργεια οποιασδήποτε ψυχολογικής παρέμβασης.
Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με τον περί Αγωγής και Εκπαίδευσης Παιδιών με Ειδικές Ανάγκες Νόμο του 1999 (αρ. 1137(Ι)/99), η αρμόδια Επαρχιακή Επιτροπή Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης «έχει καθήκον επαρκούς αξιολόγησης κάθε παιδιού που κρίνει ότι πιθανόν να έχει ειδικές ανάγκες» και, συνεπώς, μπορεί να παραπέμπει παιδιά για ψυχολογική αξιολόγηση από τον/την Εκπαιδευτικό Ψυχολόγο, χωρίς να είναι απαραίτητη η εκ των προτέρων εξασφάλιση της συγκατάθεσης των γονιών τους.
Ακόμη και στην περίπτωση αυτή, οι Εκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι θεωρούν υποχρέωσή τους να έρχονται σε επαφή με τους γονείς, πριν ξεκινήσουν οποιαδήποτε διαδικασία με το παιδί τους, να τους εμπλέκουν και να τους τηρούν ενήμερους για τις διαδικασίες παρέμβασης και την πρόοδο που σημειώνεται, μέσα στις παραμέτρους που τίθενται από την ανάγκη τήρησης της εχεμύθειας.
4. Τήρηση απορρήτου και εχεμύθειας Η επαγγελματική εχεμύθεια διασφαλίζεται από τις αρχές του Δεοντολογικού Κώδικα και καλύπτει την υποχρέωση των ψυχολόγων να προστατεύουν το απόρρητο των προσωπικών στοιχείων των πελατών, την τήρηση αρχείου, τη χρήση και μετάδοση πληροφοριών σε τρίτους. Σύμφωνα με το άρθρο 25 του Δεοντολογικού Κώδικα, «Το επαγγελματικό απόρρητο καλύπτει όλα όσα ο ψυχολόγος είδε, άκουσε ή αντιλήφθηκε για άτομα στη διάρκεια της πρακτικής του και τα οποία αφορούν την ιδιωτική τους ζωή». Σε κάθε περίπτωση, καταβάλλεται κάθε προσπάθεια, ώστε να μην παραβιάζεται άσκοπα το ιδιωτικό απόρρητο και η αναζήτηση και κοινοποίηση πληροφοριών να περιορίζεται μόνο σε αυτές που χρειάζονται για συγκεκριμένους, σαφείς και προσδιορισμένους σκοπούς και πάντοτε με την εκ των προτέρων ενημέρωση και συγκατάθεση του ατόμου (του/της μαθητή/μαθήτριας ή / και του γονιού ή κηδεμόνα του/της, όταν πρόκειται για μικρό παιδί). Οι Εκπαιδευτικοί Ψυχολόγοι τηρούν την εχεμύθεια, αναφορικά με πληροφορίες που έρχονται στην αντίληψή τους, κατά την διάρκεια της επαγγελματικής τους σχέσης με τους πελάτες τους. Οι πληροφορίες αποκαλύπτονται μόνον κατόπιν ενημέρωσης και συγκατάθεσης του/της μαθητή/μαθήτριας ή –ανάλογα με την ηλικία του/της– του/της γονιού ή του/της κηδεμόνα του. Το επαγγελματικό απόρρητο λύεται μόνο, όταν ο/η ψυχολόγος σχηματίσει τη γνώμη ότι κινδυνεύει η ζωή ή η σωματική ακεραιότητα του/της πελάτη του ή άλλων προσώπων ή όταν υπάρχει υπόνοια βίας στην οικογένεια. Η αποκάλυψη πληροφοριών γίνεται μόνο σε αρμόδια άτομα. Εκπαιδευτικός/ή Ψυχολόγος ενημερώνει τους/τις μαθητές/μαθήτριες και τους/τις άλλους πελάτες του/της σχετικά με τα όρια του επαγγελματικού απορρήτου κατά το ξεκίνημα της επαγγελματικής σχέσης μαζί τους.
5. Τήρηση αρχείου προσωπικών δεδομένων Τηρείται αρχείο στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας, το οποίο περιέχει τους ατομικούς φακέλους με τα στοιχεία των μαθητών/μαθητριών που παραπέμπονται. Η τήρηση του αρχείου ατομικών περιπτώσεων στην Υπηρεσία Εκπαιδευτικής Ψυχολογίας είναι σε γνώση του Επιτρόπου Προστασίας των Δεδομένων, σύμφωνα με τον περί Επεξεργασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα (Προστασία του Ατόμου) Νόμο του 2001 (αρ. 138(Ι)/2001). Η Υπηρεσία έχει δεοντολογική αλλά και νομική υποχρέωση, η οποία απορρέει από τον πιο πάνω νόμο, να λαμβάνει μέτρα διαφύλαξης και προστασίας των προσωπικών δεδομένων που περιέχονται στο αρχείο.
Δυνατότητα πρόσβασης στο αρχείο έχουν μόνο αρμοδίως εξουσιοδοτημένα άτομα.
Οι Εκπαιδευτικοί/ές Ψυχολόγοι έχουν υποχρέωση να ενημερώνουν τους/τις πελάτες τους για την διαδικασία τήρησης αρχείων και σύνταξης εκθέσεων και αναφορών στις οποίες περιλαμβάνονται πληροφορίες που αφορούν στο άτομό τους.
6. Μεταβίβαση στοιχείων και πληροφοριών σε τρίτους
Οι Εκπαιδευτικοί/ές Ψυχολόγοι βεβαιώνονται ότι πληροφορίες που αφορούν στους/τις πελάτες τους μεταβιβάζονται μόνο σε εξουσιοδοτημένα άτομα ή φορείς. Πληροφορίες μεταβιβάζονται συνήθως προς τις Επαρχιακές Επιτροπές Ειδικής Αγωγής και Εκπαίδευσης, τις Διευθύνσεις Τμημάτων του Υπουργείου Παιδείας, Πολιτισμού, Αθλητισμού και Νεολαίας, τις Διευθύνσεις Σχολείων, το Τμήμα Παιδικής και Εφηβικής Ψυχιατρικής, το Τμήμα Υπηρεσιών Κοινωνικής Ευημερίας, καθώς και προς άλλους επαγγελματίες (γιατρούς, ψυχιάτρους, ψυχολόγους κτλ.).
Είναι απαραίτητο να ενημερώνονται οι πελάτες και να εξασφαλίζεται η συγκατάθεση τους σε περιπτώσεις μεταβίβασης πληροφοριών που τους αφορούν σε τρίτους.
Σε περίπτωση χρήσης στοιχείων από το αρχείο ατομικών περιπτώσεων για σκοπούς επιστημονικών ερευνών και παρουσιάσεων, η Υ.Ε.Ψ. έχει την υποχρέωση να λαμβάνει τα κατάλληλα μέτρα, ώστε να αποκρύπτεται η ταυτότητα των προσώπων και τα στοιχεία να παραμένουν ανώνυμα.
7. Έκθεση Ψυχολόγου Η Έκθεση Ψυχολόγου είναι ο βασικός τρόπος μεταβίβασης πληροφοριών σε τρίτους και κύριος σκοπός της είναι να βοηθήσει στη λήψη αποφάσεων και στην ανάληψη δράσεων για το συμφέρον του παιδιού.
Οι μαθητές/μαθήτριες και ή / οι γονείς ή κηδεμόνες έχουν δικαίωμα πρόσβασης σε αναφορές / εκθέσεις που τους αφορούν και έχουν, επίσης, το δικαίωμα να παίρνουν την απαραίτητη βοήθεια και συμβουλευτική, ώστε να έχουν επαρκείς και κατανοητές πληροφορίες και να λαμβάνουν αποφάσεις προς το δικό τους συμφέρον.
Υπηρεσία Διαδικτύου και Επικοινωνίας - Υπουργείο Παιδείας, Αθλητισμού και Νεολαίας
