ΕΙΣΑΓΩΓΗ

Αγαπητές αναγνώστριες, αγαπητοί αναγνώστες!

Το Εννοιολογικό Λεξικό για την Κυπριακή Νοηματική Γλώσσα (ΚΝΓ) είναι το τρίτο από τα τρία εκπαιδευτικά προϊόντα σε μορφή συμπαγούς οπτικού δίσκου DVD και σε μορφή βιβλίου, τα οποία προβλέπονται μέσα στα πλαίσια του έργου καταγραφής της Κυπριακής Νοηματικής Γλώσσας. Τα άλλα δύο είναι η Γραμματική Παραδοσιακού Τύπου της ΚΝΓ και η Επικοινωνιακή Γραμματική της ΚΝΓ.

Το τριετές έργο καταγραφής της ΚΝΓ (2007-2010), το οποίο διεξάγεται με πρωτοβουλία και ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου σε συνεργασία με τη Σχολή Κωφών Κύπρου και την Ομοσπονδία Κωφών Κύπρου, με βάση τις διατάξεις του νόμου 66(Ι)2006 περί της αναγνώρισης της Κυπριακής Νοηματικής Γλώσσας, αποσκοπεί στη συστηματική και κατά το δυνατόν πληρέστερη τεκμηρίωση του λεξιλογίου και της γραμματικής της ΚΝΓ με τις προδιαγραφές και τα μέσα της θεωρητικής και της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας.

Η ΚΝΓ αποτελεί το κύριο όργανο γλωσσικής επικοινωνίας και πολιτισμικής έκφρασης της κοινότητας των κωφών ατόμων στην Κύπρο. Από κοινωνιογλωσσολογική άποψη οι κοινότητες των κωφών θεωρούνται ως διαφοροποιημένες γλωσσικές κοινότητες ή γλωσσικές μειονότητες, οι οποίες αναπτύσσουν ιδιαίτερα πολιτισμικά γνωρίσματα και τα θεμελιώνουν στις νοηματικές γλώσσες.

Στις ανεπτυγμένες χώρες έχει ήδη ερευνηθεί το γλωσσικό υπόβαθρο των νοηματικών γλωσσών και έχει τεκμηριωθεί η πλήρης γλωσσική και κοινωνική τους ισοδυναμία με τις ομιλούμενες γλώσσες ως προς τη λειτουργία τους και τους επικοινωνιακούς και πολιτισμικούς στόχους, στους οποίους καλούνται να ανταποκριθούν.

Επακόλουθο της επιστημονικής έρευνας ήταν η συνεχής αναγνώριση των νοηματικών γλωσσών εκ μέρους των επισήμων πολιτειακών θεσμών και η νομική τους κατοχύρωση ως αναγκαίων στοιχείων στην εκπαίδευση και στην κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση των κωφών με απώτατο στόχο την ένταξη στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον με όρους αποδοχής και σεβασμού της διαφορετικότητας.

Η καταγραφή της ΚΝΓ επιτυγχάνει τους ακόλουθους στόχους που καλύπτουν αντίστοιχες εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες:
1.  Παρέχει αξιόπιστο σημείο αναφοράς για την καλλιέργεια της εργαλειακής (επικοινωνιολειτουργικής) και της συμβολικής (κοινωνιοπολιτισμικής) αξίας της ΚΝΓ.
2.  Παρέχει το υπόβαθρο για την αξιόπιστη και αποτελεσματική εκπαίδευση των κωφών μαθητών στην Κύπρο σύμφωνα με τα πορίσματα της δίγλωσσης παιδαγωγικής προσέγγισης (μέσω ΚΝΓ και ελληνικών).
3.  Προσφέρει τεκμηριωμένη εκπαιδευτική βάση για τη συστηματική και μεθοδική διδασκαλία και εκμάθηση της ΚΝΓ.
4.  Προσφέρει ένα σταθερό σημείο αναφοράς για την αξιόπιστη κατάρτιση και επιμόρφωση των διερμηνέων ΚΝΓ/ελληνικών, καθώς επίσης και των εκπαιδευτών ΚΝΓ σε ενήλικες.
Τα προϊόντα του έργου καταγραφής της ΚΝΓ αποσκοπούν να καλύψουν αυτές τις ανάγκες μέσα από λειτουργική και παιδαγωγική προσέγγιση με έμφαση στη χρηστική και διδακτική αξία τους.

Το εννοιολογικό λεξικό της ΚΝΓ είναι ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που παρουσιάζει με πρότυπο εννοιολογικό (θεματικό) τρόπο το βασικό λεξιλόγιο της ΚΝΓ. Δηλαδή, τα λήμματα του λεξικού (συνολικά περίπου 2,5 χιλιάδες) είναι έννοιες, οι οποίες αποδίδονται με κατάλληλες κατά περίπτωση λέξεις της ΚΝΓ και ανήκουν σε ορισμένη εννοιολογική κατηγορία.

Κάθε λήμμα περιλαμβάνει τον τίτλο της έννοιας, την απόδοσή της με λέξη (ή λέξεις) της στην ΚΝΓ, τον ορισμό της στα ελληνικά και ένα κατάλληλο παράδειγμα χρήσης της έννοιας με δίγλωσσο τρόπο (στην ΚΝΓ και στα ελληνικά).

Για την ταξινόμηση και ομαδοποίηση των εννοιών του λεξικού αξιοποιήθηκε (με δραστική απλοποίηση) το σύστημα των δώδεκα εννοιολογικών κατηγοριών του μεγάλου Γερμανού φιλοσόφου Immanuel Kant που περιγράφεται στο κλασικό έργο του: «Κριτική του Καθαρού Λόγου». Οι δώδεκα αυτές κατηγορίες ταξινομούνται σε τέσσερεις τριάδες, ώστε να υπάρχει λειτουργική διαθεματική σύνδεση μεταξύ τους.

Η παρουσίαση των λημμάτων του εννοιολογικού λεξικού της ΚΝΓ με τον τρόπο αυτόν αποσκοπεί στην όσο το δυνατόν πληρέστερη διδακτική και παιδαγωγική χρηστικότητα. Το λεξικό αυτό προορίζεται όχι μόνο ως έργο αναφοράς του βασικού λεξιλογιακού πλούτου της ΚΝΓ, αλλά και – κυρίως – ως εργαλείο διδασκαλίας της χρήσης των λέξεων με βάση το εννοιολογικό τους περιεχόμενο. Διευκολύνει την εποπτεία ολόκληρου του λεξιλογίου της ΚΝΓ, ώστε να είναι κατάλληλο βοήθημα και για εκπαιδευτικούς και για μαθητές.

Το έργο αυτό διαρθρώνεται σε τέσσερα κεφάλαια, κάθε ένα από τα οποία περιλαμβάνει μία τριάδα εννοιολογικών κατηγοριών, δηλαδή κάθε κεφάλαιο έχει τρεις ενότητες. Για κάθε κεφάλαιο παρέχεται στην αρχή μία περιεκτική επισκόπηση και διάρθρωση για γρήγορη και εύκολη εποπτεία. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά τα κεφάλαια αυτά.

Στο πρώτο κεφάλαιο περιλαμβάνονται οι εννοιολογικές κατηγορίες της ποσότητας, δηλαδή οι έννοιες των σωμάτων, οι γενικές έννοιες, και οι αριθμοί.

Στο δεύτερο κεφάλαιο περιλαμβάνονται οι εννοιολογικές κατηγορίες της ποιότητας, δηλαδή οι έννοιες για την πραγματικότητα, οι καταστάσεις και ιδιότητες, και οι σχηματισμοί.

Στο τρίτο κεφάλαιο περιλαμβάνονται οι εννοιολογικές κατηγορίες της σχέσης, δηλαδή οι έννοιες των φαινομένων, οι σχέσεις συνάρτησης και οι ζευγαρωτές σχέσεις.

Στο τέταρτο κεφάλαιο περιλαμβάνονται οι εννοιολογικές κατηγορίες της τροπικότητας, δηλαδή οι έννοιες για τη δυνατότητα, οι έννοιες για την ύπαρξη, και οι έννοιες για την αναγκαιότητα.

Οι ενότητες κάθε κεφαλαίου υποδιαιρούνται σε ομάδες εννοιών ανάλογα με το εύρος και την ποικιλομορφία τους, ώστε να είναι εύκολα κατανοητές.

Το περιεχόμενο του εννοιολογικού λεξικού αποδίδεται με δίγλωσσο τρόπο, δηλαδή και στην ΚΝΓ και στα ελληνικά.

Η πλοήγηση στο DVD μπορεί να γίνει με τρεις τρόπους:
1.  Κανονικά, με τη σειρά παράθεσης των κεφαλαίων και των ενοτήτων τους, ακολουθώντας τις εντολές στην οθόνη.
2.  Μέσα από το οργανόγραμμα, δηλαδή τη διάρθρωση του λεξικού, που βρίσκεται ανά πάσα στιγμή διαθέσιμη στην οθόνη.
3.  Χρησιμοποιώντας το αλφαβητικό ευρετήριο των τίτλων των εννοιών.
Στις συνδέσεις παρατίθενται ορισμένοι ενδιαφέροντες ιστότοποι που έχουν να κάνουν με τις νοηματικές γλώσσες για περαιτέρω μελέτη.

Τελειώνοντας, επιθυμώ να εκφράσω τις βαθιές μου ευχαριστίες και τα συγχαρητήριά μου προς όλες κι όλους που δούλεψαν με κέφι, μεράκι, υπομονή, επιμονή και αφοσίωση για να βγει στο φως αυτό το προϊόν: Τα μέλη των ομάδων εργασίας που παρήγαγαν το γλωσσικό υλικό και συμμετείχαν στην κινηματογράφηση, τους συνεργάτες μου, τους συναδέλφους στην επιστημονική επιτροπή, τους συνεργάτες του τεχνικού συνεργείου κινηματογράφησης και ψηφιακής επεξεργασίας. Ευχαριστώ και συγχαίρω το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, τη Σχολή Κωφών Κύπρου και την Ομοσπονδία Κωφών Κύπρου που με αδιάλειπτη προσοχή και αφοσίωση στήριξαν την πραγματοποίηση του έργου σε όλες τις φάσεις του.