ΕΙΣΑΓΩΓΗ


Αγαπητές αναγνώστριες, αγαπητοί αναγνώστες!

Η Γραμματική Παραδοσιακού Τύπου για την Κυπριακή Νοηματική Γλώσσα (ΚΝΓ) είναι το πρώτο από τα τρία εκπαιδευτικά προϊόντα σε μορφή συμπαγούς οπτικού δίσκου DVD και σε μορφή βιβλίου, τα οποία προβλέπονται μέσα στα πλαίσια του έργου καταγραφής της Κυπριακής Νοηματικής Γλώσσας. Τα άλλα δύο είναι το Εννοιολογικό Λεξικό της ΚΝΓ και η Επικοινωνιακή Γραμματική της ΚΝΓ.

Το τριετές έργο καταγραφής της ΚΝΓ (2007-2010), το οποίο διεξάγεται με πρωτοβουλία και ευθύνη του Υπουργείου Παιδείας και Πολιτισμού της Κύπρου σε συνεργασία με τη Σχολή Κωφών Κύπρου και την Ομοσπονδία Κωφών Κύπρου με βάση τις διατάξεις του νόμου 66(Ι)2006 περί της αναγνώρισης της Κυπριακής Νοηματικής Γλώσσας, αποσκοπεί στη συστηματική και κατά το δυνατόν πληρέστερη τεκμηρίωση του λεξιλογίου και της γραμματικής της ΚΝΓ με τις προδιαγραφές και τα μέσα της θεωρητικής και της εφαρμοσμένης γλωσσολογίας.

Η ΚΝΓ αποτελεί το κύριο όργανο γλωσσικής επικοινωνίας και πολιτισμικής έκφρασης της κοινότητας των κωφών ατόμων στην Κύπρο. Από κοινωνιογλωσσολογική άποψη οι κοινότητες των κωφών θεωρούνται ως διαφοροποιημένες γλωσσικές κοινότητες ή γλωσσικές μειονότητες, οι οποίες αναπτύσσουν ιδιαίτερα πολιτισμικά γνωρίσματα και τά θεμελιώνουν στις νοηματικές γλώσσες.

Στις ανεπτυγμένες χώρες έχει ήδη ερευνηθεί το γλωσσικό υπόβαθρο των νοηματικών γλωσσών και έχει τεκμηριωθεί η πλήρης γλωσσική και κοινωνική τους ισοδυναμία με τις ομιλούμενες γλώσσες ως προς την λειτουργία τους και τους επικοινωνιακούς και πολιτισμικούς στόχους, στους οποίους καλούνται να ανταποκριθούν.

Επακόλουθο της επιστημονικής έρευνας ήταν η συνεχής αναγνώριση των νοηματικών γλωσσών εκ μέρους των επισήμων πολιτειακών θεσμών και η νομική τους κατοχύρωση ως αναγκαίων στοιχείων στην εκπαίδευση και στην κοινωνική και επαγγελματική αποκατάσταση των κωφών με απώτατο στόχο την ένταξη στο ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον με όρους αποδοχής και σεβασμού της διαφορετικότητας.

Η καταγραφή της ΚΝΓ επιτυγχάνει τους ακόλουθους στόχους που καλύπτουν αντίστοιχες εκπαιδευτικές και κοινωνικές ανάγκες:

1. Παρέχει αξιόπιστο σημείο αναφοράς για την καλλιέργεια της εργαλειακής (επικοινωνιολειτουργικής) και της συμβολικής (κοινωνιοπολιτισμικής) αξίας της ΚΝΓ.

2. Παρέχει το υπόβαθρο για την αξιόπιστη και αποτελεσματική εκπαίδευση των κωφών μαθητών στην Κύπρο σύμφωνα με τα πορίσματα της δίγλωσσης παιδαγωγικής προσέγγισης (μέσω ΚΝΓ και ελληνικών).

3. Προσφέρει τεκμηριωμένη εκπαιδευτική βάση για τη συστηματική και μεθοδική διδασκαλία και εκμάθηση της ΚΝΓ.

4. Προσφέρει ένα σταθερό σημείο αναφοράς για την αξιόπιστη κατάρτιση και επιμόρφωση των διερμηνέων ΚΝΓ/ελληνικών, καθώς επίσης και των εκπαιδευτών ΚΝΓ σε ενήλικες.

Τα προϊόντα του έργου καταγραφής της ΚΝΓ αποσκοπούν να καλύψουν αυτές τις ανάγκες μέσα από λειτουργική και παιδαγωγική προσέγγιση με έμφαση στη χρηστική και διδακτική αξία τους.

Η γραμματική παραδοσιακού τύπου για την ΚΝΓ είναι ένα εκπαιδευτικό εργαλείο που περιγράφει και ερμηνεύει με συστηματικό, λιτό και αυστηρά εποπτικό τρόπο τη δομή και τη λειτουργία της ΚΝΓ.

Απευθύνεται κατά κύριο λόγο σε εκπαιδευτικούς και λοιπούς ειδικούς που συμμετέχουν ενεργά στην εκπαίδευση. Μπορεί, όμως, και να αξιοποιηθεί γενικά από όλους τους ενδιαφερόμενους ως πρότυπο εργαλείο αναφοράς για την επισήμανση των μηχανισμών λειτουργίας της ΚΝΓ και για την εξοικείωση με την γραμματική της φυσιογνωμία.

Ο παραδοσιακός χαρακτήρας της γραμματικής αυτής απορρέει από την εσωτερική κατάταξη του περιεχομένου της σε τέσσερα αυτοτελή κεφάλαια, κατάταξη που ακολουθείται κατά παράδοση συμβατικά σε όλα τα παρόμοια εκπαιδευτικά εργαλεία σε όλες τις γλώσσες.

Για κάθε κεφάλαιο παρέχεται στην αρχή μία περιεκτική επισκόπηση και διάρθρωση για γρήγορη και εύκολη εποπτεία. Στη συνέχεια παρουσιάζονται συνοπτικά τα κεφάλαια αυτά

Στο πρώτο κεφάλαιο, το χειρολογικό (αντίστοιχο με το φθογγολογικό), παρουσιάζονται και αναλύονται τα συστατικά στοιχεία (αντίστοιχα με τους φθόγγους) που συγκροτούν τις λέξεις της ΚΝΓ.

Ξεκινάμε με την παρουσίαση των παραμέτρων του χεριού, δηλαδή τη χειρομορφή, τον προσανατολισμό, τη θέση και την κίνηση, ταξινομώντας τις παραμέτρους σε κατηγορίες και ομάδες με βάση ορισμένα τυπικά χαρακτηριστικά.

Συνεχίζουμε με την παρουσίαση της συλλαβής ως στοιχειώδους λειτουργικής μονάδας της εκφοράς της ΚΝΓ, όπου περιγράφουμε και αναλύουμε τα διάφορα είδη συλλαβών στην ΚΝΓ.

Προχωράμε παραπέρα με την επισήμανση των αμφιχείρων λέξεων, δηλαδή λέξεων που γίνονται και με τα δύο χέρια, ταξινομώντας τις αμφίχειρες λέξεις σε χαρακτηριστικές ομάδες.

Ολοκληρώνουμε το κεφάλαιο με την παρουσίαση και ταξινόμηση των μη χειροκινητικών στοιχείων, δηλαδή των στοιχείων εκείνων που γίνονται με δράσεις του σώματος, του κεφαλιού και του προσώπου.

Στο δεύτερο κεφάλαιο, το τυπολογικό, παρουσιάζονται και αναλύονται οι μεταβολές των λέξεων της ΚΝΓ κατά την ποικίλη χρήση τους.

Κεντρικό θεμέλιο του τυπολογικού είναι η ταξινόμηση των λέξεων σε αυτοτελή μέρη του λόγου, με τα οποία ξεκινάμε την παρουσίαση.

Συνεχίζουμε με την παρουσίαση των άκλιτων μερών του λόγου, δηλαδή των λέξεων που δεν κλίνονται, δεν μεταβάλλονται, αλλά παραμένουν πάντα στην ίδια μορφή κατά τη χρήση τους.

Προχωράμε με την παρουσίαση των κλιτών μερών του λόγου με σταθερή ρίζα, δηλαδή των λέξεων που έχουν ένα λεξιλογιακό σταθερό τύπο, και περιγράφουμε και αναλύουμε τις μεταβολές τους.

Ολοκληρώνουμε το κεφάλαιο με την παρουσίαση των κλιτών μερών του λόγου με μεταβλητή ρίζα, δηλαδή των λέξεων που δεν έχουν λεξιλογιακό σταθερό τύπο, και περιγράφουμε και αναλύουμε την ιδιομορφία τους.

Στο τρίτο κεφάλαιο, το ετυμολογικό, παρουσιάζονται και αναλύονται η προέλευση και ο σχηματισμός νέων λέξεων στην ΚΝΓ.

Ξεκινάμε με την προέλευση των λέξεων της ΚΝΓ γενικά, επισημαίνοντας και αναλύοντας τους μηχανισμούς που οδηγούν στο σχηματισμό των λέξεων.

Συνεχίζουμε με την παρουσίαση της παραγωγής νέων λέξεων από ήδη υπάρχουσες και ταξινομούμε τα διάφορα είδη παραγωγής σε ομάδες.

Ολοκληρώνουμε το κεφάλαιο με τη σύνθεση λέξεων προς σχηματισμό νέων, πλουσιοτέρων λέξεων στην ΚΝΓ.

Στο τέταρτο κεφάλαιο, το συντακτικό, παρουσιάζονται και αναλύονται η δομή και η λειτουργία των προτάσεων που σχηματίζονται στην ΚΝΓ. Στο συντακτικό βρίσκουν ουσιαστικά εφαρμογή τα τρία προηγούμενα κεφάλαια, διότι η λέξη τίθεται πάντα στην υπηρεσία της πρότασης.

Ξεκινάμε με την παρουσίαση των απλών προτάσεων, επισημαίνουμε και ερμηνεύουμε τους όρους μίας απλής πρότασης και ταξινομούμε τις απλές προτάσεις της ΚΝΓ σε είδη.

Συνεχίζουμε με την παρουσίαση των συνθέτων προτάσεων, περιγράφοντας και ερμηνεύοντας το σχηματισμό τους.

Προχωράμε παραπέρα με την παρουσίαση του σημαντικότερου συντακτικού θέματος που είναι η διαμόρφωση της πρότασης με βάση τις επικοινωνιακές απαιτήσεις και κατατάσσουμε τη διαμόρφωση αυτή σε συγκεκριμένες κατηγορίες.

Ολοκληρώνουμε το κεφάλαιο με την παρουσίαση της σύνδεσης των προτάσεων μεταξύ τους και ομαδοποιούμε τα διάφορα είδη σύνδεσης.

Το συντακτικό είναι το σπουδαιότερο κεφάλαιο της γραμματικής. Όλα τα επί μέρους πορίσματα των τριών πρώτων κεφαλαίων αξιοποιούνται έμπρακτα στο συντακτικό, που αναδεικνύει την ΚΝΓ στο ζωντανό επικοινωνιακό λόγο.

Για την γραπτή αναπαράσταση των παραδειγμάτων της ΚΝΓ ακολουθείται εδώ κατά πάγια τακτική ένα απλοποιημένο σύστημα βασισμένο στην ελληνική. Οι λέξεις της ΚΝΓ γράφονται με κεφαλαία γράμματα κατά προτίμηση με ουσιαστικά της ελληνικής που η δηλωτική σημασία τους είναι όσο πιο κοντά γίνεται στη σημασία των λέξεων της ΚΝΓ που απεικονίζουν. Όταν έχουμε να κάνουμε με σύνολα λέξεων ή με προτάσεις, αντί να παραθέτουμε κάθε λέξη γραμμένη με κεφαλαία, παραθέτουμε για λόγους ευκολίας τη μετάφρασή της στα ελληνικά με πλάγιους χαρακτήρες.

Το περιεχόμενο της γραμματικής, δηλαδή η αφήγηση και τα παραδείγματα, αποδίδονται με δίγλωσσο τρόπο, δηλαδή και στην ΚΝΓ και στα ελληνικά. Επί πλέον στα παραδείγματα παρέχονται και υπότιτλοι στο πλαίσιο της εικόνας, για άμεση και γρήγορη εποπτεία εικόνας και κειμένου.

Η πλοήγηση στο DVD μπορεί να γίνει με δύο τρόπους:

1. Κανονικά, με τη σειρά παράθεσης των κεφαλαίων και των ενοτήτων τους, ακολουθώντας τις εντολές στην οθόνη.

2. Μέσα από το οργανόγραμμα, δηλαδή την διάρθρωση της γραμματικής, που βρίσκεται ανά πάσα στιγμή διαθέσιμη στην οθόνη.

Η αναζήτηση συγκεκριμένων όρων μπορεί να γίνει με το ευρετήριο, που παραπέμπει αυτόματα στις αντίστοιχες σελίδες.

Στη βιβλιογραφία παρουσιάζονται πρωτότυπα έργα από το διεθνή επιστημονικό χώρο, τα οποία αξιοποιήθηκαν για να συγκροτηθεί η γραμματική παραδοσιακού τύπου για την ΚΝΓ.

Στις συνδέσεις παρατίθενται ορισμένοι ενδιαφέροντες ιστότοποι που έχουν να κάνουν με τις νοηματικές γλώσσες και τη γραμματική τους, για περαιτέρω μελέτη.

Τελειώνοντας, επιθυμώ να εκφράσω τις βαθιές μου ευχαριστίες και τα συγχαρητήριά μου προς όλες κι όλους που δούλεψαν με κέφι, μεράκι, υπομονή, επιμονή και αφοσίωση για να βγει στο φως αυτό το προϊόν: Τα μέλη των ομάδων εργασίας που παρήγαγαν το γλωσσικό υλικό και συμμετείχαν στην κινηματογράφηση, τους συνεργάτες μου, τους συναδέλφους στην επιστημονική επιτροπή, τους συνεργάτες του τεχνικού συνεργείου κινηματογράφησης και ψηφιακής επεξεργασίας. Ευχαριστώ και συγχαίρω το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού Κύπρου, τη Σχολή Κωφών Κύπρου και την Ομοσπονδία Κωφών Κύπρου που με αδιάλειπτη προσοχή και αφοσίωση στήριξαν την πραγματοποίηση του έργου σε όλες τις φάσεις του.
Δρ. Χρυσόστομος Παπασπύρου,
Επιστημονικός υπεύθυνος του έργου καταγραφής της Κυπριακής Νοηματικής Γλώσσας